بحث مالکیت معنوی در مدیریت دانش

بحث مالکیت معنوی در مدیریت دانش

مطالعه موردی شرکت های استفاده کننده از سیستم های مدیریت دانش 

موضوع مالکیت معنوی حاصل تلاش ذهنی و ابتکارات يك انسان می باشد که علاوه بر جنبه معنوی آن ، دارای ارزش اقتصادی هم است مثل اینکه شخصی کتابی را تالیف مي كند. این کتاب علاوه بر حق مالی که برای مولف به وجود می آورد جنبه معنوی نیز دارد که ممکن است برای او بسیار با ارزش تر از جنبه مادی اثر باشد. به خاطر همین ارزش مادی و معنوی مالکیت های معنوی، هم در حقوق ملی کشورها و هم در حقوق بین الملل، پیش بینی ها و اقداماتی جهت حمایت از آن صورت گرفت و سازمانی به همين نام وجود دارد كه به ان سازمان جهانی مالکیت فکری مي گويند.
به طور کلی می توان مالکیت معنوی را به دو دسته مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری تقسیم نمود.

مالکیت ادبی و هنری

حقوق مالکیت ادبی هنری را می توان طوري تعریف كرد که : ” مجموعه حقوقی است که قانون برای پدید آورنده نسبت به اثر او می شناسد و بهره برداری انحصاری از اثر را برای مدت محدودی برای پدید آورنده و پس از مرگ او برای وراثش ایجاد می نماید

مالکیت صنعتی

مالکیت صنعتی شاخه ای از حقوق تجارت است که حقوق غیر مادی ناشی از علایم مشخص کننده مانند علایم تجاری یا صنعتی و یا خدماتی، اسم تجاری ، سمبل یا علامت و مشخصات منشا کالا را مورد مطالعه قرار داده و به حقوق حاصل از خلاقیت و نوآوری از قبیل : ورقه های اختراع ، گواهی اشیاء مصرفی و بالاخره به اشکال و ترسیمات و مسایل راجع به رقابت نامشروع و سوء استفاده از حقوق مالکیت صنعتی می پردازد

نرم افزار اختراعی و نرم افزار کپی رایتی

نرم افزار ازجهت این که تابع احکام کدام رژیم حمایتی حقوقی باشد قابل دسته بندی است. دو نظام حقوقی معروف و نسبتاً جا افتاده برای اموال غیر مادی وجود دارد که جنبه بین المللی نیز یافته و کنوانسیون های متعددی در خصوص آنها به تصویب رسیده است.

نظام حق مولف یا کپی رایت و نظام حق اختراع

یکی از معمولترین نظام های پیشنهادی برای حمایت از پدیدآورندگان نرم افزار، نظام حق مولف است. برخی مشابهت ها بین یک اثر ادبی همانند کتاب و یک برنامه رایانه ای به خصوص در ابتدای عمر مهندسی نرم افزار که به شکل پیشرفتۀ کنونی مطرح نبود، سبب شد قوانین کپی رایت بسیاری از کشورها، طوری اصلاح شوند که از نرم افزارهای رایانه ای نیز همانند آثار ادبی حمایت شود. این در حالی است که تفاوت های در موضوع و نیز عدم تناسب احکام حق مولف با نرم افزار موجب شده است نظرها به نظام حقوق صنعتی(حق اختراع) معطوف شود و البته حق اختراع نیز کاملاً برای نرم افزارها مناسب نبوده و نقطه ضعف هایی بر آن بار می شود.

نرم افزارهای واسط و غیر واسط :

ماده 4 قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای چنین مقرر داشته که :
« حقوق ناشی از آن بخش از نرم افزاری که به واسطه نرم افزارهای دیگر پدید می آید متعلق به دارنده حقوق نرم افزارهای واسط نیست».
منظور از واسط، آن چیزی است که میان یک نرم افزار با نرم افزار دیگر یا سخت افزار ارتباط ایجاد می‌کند زیرا یک نرم افزار به تنهایی کاری نمی‌تواند انجام دهد مگر اینکه از طریق واسط‌ها داده‌ها را بگیرد و از طریق سخت افزار در اختیار کاربر قرار دهد به عبارت دیگر اینکه کاربر چگونه از صفحه کلید یا صفحه نمایش با سخت افزار یا نرم افزار سیستم ارتباط بر قرار کند، به ماهیت آن جزء از برنامه بستگی دارد که واسط کاربر آن است.
اغلب دعاوی، ادعای کپی شدن بخشی از برنامه است که عمدتا شامل همین واسط‌ها است. اما نکته خاصی که در برخی آراء مورد توجه قرار گرفته است، محدودیت‌های اجباری است که در تولید نرم افزار جدید اتفاق می‌افتد. عوامل ثابتی که در این صنعت وجود دارد، خواه نا‌خواه منجر به شباهت برخی از بخش‌ها و ساختار‌ها می‌گردد زیرا مشخصات رایانه‌ای که به وسیله آن نرم افزار طراحی می‌شود، استانداردهای طراحی، تقاضاهای موجود در بازار و رویه‌های برنامه نویسی که به صورت عرف در آمده است، محدودیت‌هایی را در تنوع و تمایز محصول ایجاد کرده است.
همچنین در تعریف نرم افزارهای مذکور گفته اند، منظور از نرم افزارهای واسط یا رابط برنامه‌نویسی نرم‌افزار یا به صورت خلاصه رابط برنامه نویسی، رابط بین یک کتابخانه یا سیستم‌عامل و برنامه‌هایی است که از آن تقاضای سرویس می‌کنند.
رابط کارکردهایی را تعریف می‌کند که کتابخانه یا سیستم‌عامل می‌تواند ارائه دهد و مفهومی مجرد است. این کارکردها سپس در قالب یک نرم‌افزار یا کتابخانه پیاده‌سازی می‌شوند. به عبارت ساده‌تر، رابط برنامه‌نویسی مجموعه توابعی است که یک برنامه می‌تواند از یک برنامه دیگر فرا بخواند.
برای مثال مایکروسافت برای APIهای ویندوز مرجع‌هایی استاندارد دارد که با استفاده از آنها برنامه‌نویسان می‌توانند از قابلیت‌ها و سرویس‌های سیستم‌عامل در توسعه و نوشتن برنامه‌های کاربردی خود استفاده کنند.
همان‌طور که در بالا توضيح داده شده می بینیم از جهت حقوقی نرم افزارهای واسط، نمی توانند مورد حمایت مضاعف واقع شده و به مناسبت تولید هر نرم افزار، مورد حمایت قرار گیرند.

ثبت اختراع و نوآوری:

معمول ترین روش حفاظت عبارت است از ثبت اختراع و نوآوری که موجب میشود تا رقبای استارتاپ با محدودیت و ممنوعیت در فعالیت یا شروع به تحقیق در یک حوزه به خصوص مواجه شوند اما گواهینامه ثبت اختراع متضمن نوعی محدودیت جغرافیایی برای صاحب آن نیز هست.
2.انعقاد قراردادهای منسجم و کامل به عنوان مثال در سرمایه گذاری های مشترک باید میزان سهام و تعلق حقوق مالکیت فکری به هریک از طرفین کاملا و صراحتاً مشخص شود و هر نوع توافقی در خصوص مالکیت بر محصول و آثار به صورت کتبی در قرارداد درج گردد. یکی دیگر از روش ها انعقاد قراردادهای مربوط به حفظ اسرار تجاری و قراردادهای محرمانگی است چرا که ممکن است یک استارتاپ رموز تجاری خود را در اختیار اشخاصی قراردهد که در تولید آثار با وی مشارکت دارند. مورد اخیر به ویژه در حوزه تولید نرم افزارهای مرتبط با محصولات یا تبلیغات اثر خودنمایی میکند.
3.ثبت علامت تجاری، طرح صنعتی و برند، این امر ممکن است در هنگام شروع فعالیت استارتاپ مورد غفلت قرار بگیرد چرا که تصور میشود همیشه وقت کافی در خصوص آن وجود دارد اما هوشمندانه است که این اقدام حتی قبل از عرضه عمومی ایده صورت پذیرد.
انتخاب بهترین رویکرد در حفاظت و مدیریت دارایی های معنوی در اکوسیستم استارتاپی به عواملی از قبیل استراتژی شرکت، چشم انداز رقابتی، وضعیت بازار، سرعت تغییرات قوانین و رویه ها و گستره ی نبوغ و خلاقیت وابسته است. علاوه بر این، استراتژی مالکیت فکری در استارتاپ ها تا حد زیادی باید با در نظر گرفتن ماهیت ویژه این نوع کسب و کارها صورت پذیرد که مهم ترین خصیصه آن سرعت در اقدامات است. برخورداری از یک وکیل استارتاپی موفق میتواند راههایی را که این نوع شرکت ها در حفاظت و مدیریت دارایی های فکری خود در اختیار دارند معرفی کند.

دارایی معنوی و مالکیت فکری در استارتاپ‌ها ارزش اقتصادی و اهمیت بسیار بالاتری نسبت به سایر کسب و کارها دارد زیرا استارتاپ بر مبنای ایده و فکر طراحی شده و توسعه می‌یابد که در صورت افشای آن اصلی‌ترین دارایی و سرمایه استارتاپ از بین رفته است. از جمله مهم‌ترین دارایی معنوی شرکت‌ها علی‌الخصوص استارتاپ‌ها می‌توان به اسرار تجاری اشاره نمود.
اسرار تجاری شامل اطلاعاتی است که سبب برتری رقابتی شرکت در برابر رقبا می‌شود. اسرار تجاری با دیگر روش‌های قانونی مالکیت معنوی قابل حمایت نبوده و این اطلاعات در جایی ثبت نمی‌شود و همچنین تا زمانی ارزشمند است که در دسترس عموم قرار نگرفته باشد.
هر آن چیزی که ارزش اقتصادی مستقل برای شرکت دارد می‌تواند به عنوان یک راز تجاری تلقی گردد.
ماده ۶۵ قانون تجارت الکترونیکی بیان می‌کند: « اسرار تجاری الکترونیکی داده پیامی است که شامل اطلاعات،‌ فرمول‌ها، الگوها، نرم‌افزارها و برنامه‌ها، ابزار و روش‌ها، تکنیک‌ها و فرایندها، تألیفات منتشر‌نشده، روش‌های انجام تجارت و داد و ستد، فنون، نقشه‌ها و فراگردها، اطلاعات مالی، ‌فهرست مشتریان، طرحهای تجاری و امثال این‌ها است، که به طور مستقل دارای ارزش‌ اقتصادی بوده و در دسترس عموم قرار ندارد و تلاش‌های معقولانه‌ای برای حفظ و حراست‌ از آنها انجام شده است.»

اسرار تجاری:

• روش‌ها، الگوها و فرمول‌ها؛
• اختراعات جدیدی که هنوز به ثبت نرسیده است؛
• تکنیک‌های بازاریابی منحصر به فرد شرکت؛
• روش‌های تولید؛
• اطلاعات مشتریان شرکت؛
• سورس برنامه‌های نرم‌افزاری؛
• بسته به نوع اسرار تجاری روش‌های گوناگونی برای تامین امنیت آن وجود دارد از جمله:
• نگهداری در بایگانی امن و محدوده حفاظت شده؛
• استفاده از روشهای تامین امنیت مناسب در شبکه و قرارداد رمز عبور برای اطلاعات؛
• محدود کردن دسترسی کارمندان به این اطلاعات و قرار دادن اطلاعات در اختیار اشخاصی که به آن نیاز دارند؛
• امضای قرارداد محرمانگی و عدم رقابت با پرسنل مرتبط با این اطلاعات؛
• یکی از این نوع قراردادها NDA است(Non-Disclosure Agreement)است ، قرارداد محرمانگی)، تعهد به منع افشا اطلاعات یا پیمان منع افشای اطلاعات نیز شناخته می‌شود. با استفاده از این قرارداد طرفین متعهد می‌شوند تا اطلاعات مشخصی را به عنوان اسرار تجاری یا اطلاعات محرمانه کسب و کار، مخفی نگه دارند و مانع افشا آن شوند و در صورت نقض تعهد و افشای آن اطلاعات، خسارت مالک اطلاعات را جبران نمایند.
توافق عدم رقابت Non-competition agreement یک قرارداد محدود کننده است که به منظور جلوگیری از بهره‌برداری از مزایای رقابتی به دست آمده با طرف دیگر در توافقنامه طراحی شده است. این توافق معمولاً برای مدت زمانی که در توافقنامه مشخص شده یا برای منطقه خاص جغرافیایی که مورد توافق طرفین می‌باشد یک طرف را از فعالیت در زمینه خاصی منع می‌نماید. البته لازم به ذکر است که توافق عدم رقابت ممکن است به صورت شرط ضمن قرارداد دیگری اعم از شرط فرعی یا اصلی درج شود.
همچنین میتوان با ثبت پتنت، برند، علامت تجاری و کپی رایت این حق مالکیت فکری را محفوظ و انحصاری کرد به شرط آنکه آن ایده دارای ارزش اقتصادی برای سازمان باشد.

حقوق مالکیت معنوی:

در واقع مربوط به همان مطالب و دانشی است که فرد از طریق مطالعه و تلاش و گذاشتن زمان در به دست آوردن دانش و مهارتی که برای خلق و تولید محتوا گذاشته است ، میشود که باید از طرف مصرف کنندگان اثر تولید شده حمایت و رعایت شود . با استفاده از یک سری قوانین میتوان این کار را عملی کرد. باید یک سری سازمان ها در خصوص صیانت و حمایت از این حقوق باشند تا انگیزه ای باشد برای تولید محتوا و ارائه آن توسط افراد . مانند سازمان جهانی مالکیت (WIPO) و هم چنین معاهده همکاری ثبت اختراع (PCT) که باعث میشود تا افراد در تمامی کشورهای پیرو این معاهده دانش خود را ثبت کنند . مورد دیگر موافقت نامه (TRIPS) است که میتواند در حوزه کپی بداری در هر زمینه ای از اثر تولید شده استفاده شود . این موارد در کنار قوانین خاص هرکشور میتواند در ثبت اطلاعات و دانش افراد برای حمایت از آنها موثر باشد .